In de 4e aflevering over de Ortelius als cartograaf spreek over deze kaart uit 1565 die werd ontworpen door de Italiaan Virgilius Boloniensis - van Bologna - of Bononiensis. Begonnen rond 1550, werd ze in 1565 gedrukt met een monumentale houtsnede van 1m20 hoog en 2m65 breedt en dat op 20 vellen handgeschept papier. Na de druk werd ze manueel ingekleurd. Dit is het enige nog bekende exemplaar van de kaart; ze wordt bewaard in het Plantin-Moretus Museum in Antwerpen. Telkens ik er met een groep passeer, blijf ik er toch wel even bij stilstaan. De details zijn mooi, dat ik er me telkens weer een beetje in verlies (al is de kaart verre van volledig, er ontbreken heel wat elementen op).
De kaart hangt hangt heden ten dage dan wel bij Plantin, ze werd niet door hem gedrukt. Daarvoor deed Bononiensis beroep op de Antwerpse drukker Aegidius (Gillis) Coppens van Diest. Geboren in Diest op het einde van de 15e eeuw, werd hij "boeckdruckere" in Antwerpen in 1533. Hij drukte voor eigen rekening, maar vooral ook voor anderen. Zo drukte hij de astronomische traktaten van en voor Petrus Apianus. Wanneer Plantin zijn Officina Plantiniana opricht in 1555, is Coppens van Diest een van de belangrijkste drukkers van de stad.
In het Wonderjaar 1566 en in 1567 drukt hij actief voor de reformatorische factie in Antwerpen. Wel 20 ketterse werken en pamfletten 'rollen' van zijn persen. Hij werkte ook voor Hendrik van Brederode, een van de aanstokers van de Opstand tegen Filips II (luister alvast naar het 'Historisch Vertelsel' over Filips van Marnix van Sint Aldegonde, in aflevering 2 komt Brederode uitgebreid aan bod). Coppens van Diest kwam al snel onder verdenking van ketterij en verboden drukken, maar voorlopig bleef hij buiten schot.
Ondanks de zweem van verdenking van ketterij, liet Abraham Ortelius de eerste uitgaven van zijn Theatrum Orbis Terrarum door Coppens van Diest drukken op de koperplaten die Frans Hogenberg had gesneden. Ze werkten samen tussen 1569 en 1572. Ortelius koos vermoedelijk voor Coppens - en niet zijn vriend en buurman Plantin - omdat deze eerste ervaring had met moeilijk drukwerk, zoals de Urbs Antverpia en de boeken over sterren en planeten van Apianus.
In 1572 kwam Coppens van Diest uiteindelijk toch in de problemen. Op bevel van Alva viel de markgraaf van Antwerpen binnen in zijn drukkerij, op zoek naar foute drukwerken. Hij werd beschuldigd van medewerking aan de ketterse drukwerken uit Vianen, een protestants bolwerk in Nederland (Brederode was heer van Vianen geweest tot aan zijn dood in 1568). En in Vianen stond er ook echt een drukpers die ketterse werken drukte. Coppens werd in de gevangenis gegooid, maar na enkele maanden kwam hij op borgtocht vrij door gebrek aan harde bewijzen. Enkele maanden overleed hij op 76-jarige leeftijd. Zijn zonen zetten de drukkerij verder.
Plantin en later Jan Moretus zouden de atlassen van Ortelius beginnen drukken na het wegvallen van concurrent Coppens van Diest.
--------------
Bronnen:
° Valkema Blouw, P., Gillis Coppens van Diest as an inderground printer, in: Croiset van Uchelen, T., and Dijstelberge, P., (ed.), Dutch typography in the sixteenth century. The collected works of Paul Valkema Blouw, Leiden/Boston, 2013, pp. 227-44.
°
Comentários