Podcast: https://www.gidsnummer53.com/podcasts ; Spotify: https://open.spotify.com/episode/4AqcA0wyk24Xxwn4BIvpAS?si=FMYhydJHRvC_kasfsGMdvg
Zoals in aflevering 4 van de podcast over Passier gezegd, is de metselrie van een retabel heel moeilijk te visualiseren. Ik hoop dat de foto's duidelijk maken waarom dat zo is. Over de virtuositeit en de craftmanship van de metselriesnijders moet er ook niet gediscussieerd worden, de beelden spreken boekdelen! Jan Tromp schreef ooit treffend het volgende: "De laatgotiese architekturale ornamenten werden vervaardigd door daarin gespecialiseerde metselrie- of metselrijsnijders, een prachtige paradoxale benaming voor de mannen die uit hout sneden, wat hun steenhouwende of metselende collega's in de [kerken]bouw tot stand brachten." Alleen, wat de metselriesnijders zo fijn en virtuoos konden maken in hout, is nooit echt gerealiseerd geweest in kerken en steen. Maar de woorden "metselrie" en metselwerk zijn wel verwant, net om de reden die Tromp aanhaalt.
De "metselrie" dient om ruimtes te maken, die, door de diepte van de bak optimaal te benutten, een soort 3D kamers of kapellen worden om de figuren in de diepte te kunnen zetten.
Vanaf de late 15e eeuw maken de snijders - vaak zelf ook beeldhouwers of zelfs schrijnwerkers - gebruik van nieuwe technieken waarmee hout in zeer dunne lamellen kon worden gezaagd. Het in elkaar puzzelen van al dat maaswerk is zeer tijdrovend, maar kon plots sneller en goedkoper. En ondanks de specialisatie in dit vak en de hoge werkdruk blijven de metselriesnijders echte artiesten en vooral blijven ze creatief en ruimdenkend wat hun creaties betreft!
Als je de decors bekijkt op het Borremanretabel van Herentals, dan springt de architecturale omkadering van de scènes onmiddellijk in het oog. Bovenstaande foto van de scène in Soisson met de stad en de brug over de rivier spreekt boekdelen. De details in het snijwerk zijn van de allerhoogste kwaliteit. Maar ook de andere architectuur is op zijn minst evenwaardig.
De torens en de uitbouw van het kasteel van Rictius Varus is tot in de kleinste details uitgewerkt.
Let wel, hier zie je nog hoe sommige middeleeuwse conventies doorleven in het retabel. De verhouding tussen architectuur en beelden is helemaal niet juist, maar dat was in die tijd niet zo belangrijk, dat was de 'gewoonte' destijds, niemand die er aanstoot aan nam.
In de podcast vertel ik over de 'waterspuwertjes aan de dakgoten'. In detail zien die er zo uit. Ik nodig je uit - mezelf incluis - om dit uit een stukje hout te snijden, niet 1 keer, maar vele malen. Een spuwertje is max 2cm groot.
--------
Ben je verwonderd over zoveel moois? Wil je na het beluisteren van de podcast een bezoek brengen aan het het retabel en de Bovenkerk van Herentals? Kijk snel op de pagina over Herentals, monumentenstad.
--------
Bronnen:
DEBAENE, M., (ed.), Borman. A family of Northern Renaissance Sculptors, London/Turnhout, 2019. DE BOODT, R. en SCHÄFER, U., Vlaamse retabels.Een internationale reis langs laatmiddeleeuws beeldsnijwerk, Leuven, 2009.
DE BOODT, R., Kwaliteit uit Brussel. Het retabel van Sint-Crispinus en Sint-Crispinianus te Herentals, een werk uit het Bormanatelier, in: Historisch Jaarboek van Herentals (XX), Herentals, 2010, p. 29-55.
D'HAINAUT-ZVENY, B., (ed.), Miroirs du sacré. Les Retables sculptés à Bruxelles XVe-XVIe siècles. Production, Formes et Usages, Bruxelles, 2005.
MERCIER, M., DE BOODT, R. en KAIRIS, P-Y., Flesh, Gold and Wood. The Saint Denis altarpiece in Liège and the question of partial practices in the 16th Century, Scientia Artis 18, Brussels, 2020.
Een leuk artikel over het Antwerpse Passieretabel in de Sint Janskerk van 's hertogenbosch: http://www.jantromp.nl/pages/Sint%20Jan.html
Lezing Jo Van Dessel, Tussen Gotiek en Renaissance! Passier Borremans en het Retabel van Crispinus en Crispinianus in de Sint Waldetrudiskerk te Herentals, 2017. Zeer aangename gesprekken met Seppe Roels, restaurator middeleeuws polychroom beeldhouwwerk en Catherine Schepens, mijn vrouw en bachelor houtrestauratie.
Comments